لطفا صبرکنید
بازدید
36761
36761
آخرین بروزرسانی:
1393/03/28
کد سایت
fa47583
کد بایگانی
58409
نمایه
بررسی روایت «أنت و مالک لأبیک»
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
آیا بر اساس روایات، پدر می‌تواند بدون اجازه - حتی بر خلاف مصلحت - هرگونه تصرفاتی در اموال فرزند بالغ و غیر محجورش داشته باشد؟
پرسش
در روایت آمده است: شخصی به امام گفت: پدرم اموال مرا گرفته. و امام در جواب فرمود: «خود و اموالت همه مال پدرت هستی»؛ من می‌خواهم بدانم که سکوت فرزند در برابر حمله پدر برای تصاحب اموالش اولاد جایز است؟ اگر فرزند، خود، زن و بچه داشته باشد و به واسطه این حمله، زن و بچه در مضیقه قرار بگیرند، آن وقت تکلیف فرزند چه می‌شود؟
پاسخ اجمالی
روایت معروفی از پیامبر اکرم(ص) وجود دارد که خطاب به فردی فرمود: «أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیک»؛ یعنی تو و اموالت برای پدرت می‌باشی. این روایت در برخی منابع شیعه[1] و سنی[2] نقل شده است. اما نباید برداشتی کلی و استثناناپذیر از این روایت داشت. به بیان دیگر؛ اینکه تمام اموال فرزند برای پدر بوده و او می‌تواند همه دارائی‌های فرزندش را بدون اجازه، صاحب شود، مدلول این روایت نیست و همان‌گونه که در ارث، تمام اموال به پدر نمی‌رسد، در زمان حیات نیز نمی‌توان همه اموال پسر را برای پدر دانست. این مطلب توسط روایاتی تأیید می‌شود:
شخصی از امام صادق(ع) پرسید: آیا از مال فرزند بر پدر چیزى حلال است؟ آن‌حضرت فرمود: «در صورتى که چاره‌اى نداشته باشد به اندازه خوراکش آن هم بدون زیاده‌روى اشکالى ندارد»، آن شخص پرسید: پس مقصود از این کلام رسول خدا که فرمود: «أنت و مالک لأبیک» چیست؟ امام(ع) فرمود: «موضوع این بود که فرزندى پدرش را به شکایت نزد رسول خدا(ص) آورد و گفت: یا رسول اللَّه، این پدر من است و در میراث مادرم به من ستم کرده، پدر گفت: من آن‌را هزینه زندگى هردویمان کرده‌ام، این‌جا بود که رسول خدا(ص) فرمود: تو و اموالت از آن پدرت می‌باشد و پدر مالى نداشت تا رسول خدا(ص) بستاند و به فرزند دهد، آیا به نظر تو آن‌حضرت باید پدر را براى این ادعای پسرش به زندان می‌افکند؟!».[3]
از امام باقر(ع) نقل است که «پیامبر(ص) خطاب به مردی فرمود: "أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ" و -اما با وجود چنین حدیثی- من دوست نمی‌دارم پدر از اموال فرزند بردارد، مگر در آنچه بدان نیاز مبرم دارد...».[4]
ابن سنان می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم چه چیزی از اموال فرزند بر پدر حلال است؟ امام فرمود: «اگر فرزند نفقه را به بهترین نحو به پدرش بدهد، پدر دیگر اجازه ندارد از اموال فرزند چیزی را بگیرد».[5]
بنابر این، طبق روایات شیعه، پدر آزاد نیست تا از این سخن پیامبر(ص) سوء استفاده کرده و فرزندش را از لحاظ اقتصادی دچار تنگنا و مشکل نماید.
علاوه بر روایات شیعه، در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که عمومیت حدیث مورد بحث را زیر سؤال می‌برد. یکی از این روایات چنین است: «مردی به پیش خلیفه اول آمد و گفت:... این مرد (اشاره به پدر خودش) می‌خواهد تمام اموال مرا بگیرد! خلیفه، خطاب به آن مرد گفت: همانا برای تو از اموال او مقداری است که تو را کفایت کند. همچنین پرسیدند آیا پیامبر(ص) نفرمود: "أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ" خلیفه گفت: به آنچه خداوند برای تو رضایت داده، راضی باش. و از منذر بن زیاد نقل شده است که منظور از این مال، همان مقدار نفقه واجب می‌باشد».[6]
شخصی از امام صادق(ع) پرسید: آیا از مال فرزند بر پدر چیزى حلال است؟ آن‌حضرت فرمود: «در صورتى که چاره‌اى نداشته باشد به اندازه خوراکش آن هم بدون زیاده‌روى اشکالى ندارد»، آن شخص پرسید: پس مقصود از این کلام رسول خدا که فرمود: «أنت و مالک لأبیک» چیست؟ امام(ع) فرمود: «موضوع این بود که فرزندى پدرش را به شکایت نزد رسول خدا(ص) آورد و گفت: یا رسول اللَّه، این پدر من است و در میراث مادرم به من ستم کرده، پدر گفت: من آن‌را هزینه زندگى هردویمان کرده‌ام، این‌جا بود که رسول خدا(ص) فرمود: تو و اموالت از آن پدرت می‌باشد و پدر مالى نداشت تا رسول خدا(ص) بستاند و به فرزند دهد، آیا به نظر تو آن‌حضرت باید پدر را براى این ادعای پسرش به زندان می‌افکند؟!».[3]
از امام باقر(ع) نقل است که «پیامبر(ص) خطاب به مردی فرمود: "أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ" و -اما با وجود چنین حدیثی- من دوست نمی‌دارم پدر از اموال فرزند بردارد، مگر در آنچه بدان نیاز مبرم دارد...».[4]
ابن سنان می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم چه چیزی از اموال فرزند بر پدر حلال است؟ امام فرمود: «اگر فرزند نفقه را به بهترین نحو به پدرش بدهد، پدر دیگر اجازه ندارد از اموال فرزند چیزی را بگیرد».[5]
بنابر این، طبق روایات شیعه، پدر آزاد نیست تا از این سخن پیامبر(ص) سوء استفاده کرده و فرزندش را از لحاظ اقتصادی دچار تنگنا و مشکل نماید.
علاوه بر روایات شیعه، در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که عمومیت حدیث مورد بحث را زیر سؤال می‌برد. یکی از این روایات چنین است: «مردی به پیش خلیفه اول آمد و گفت:... این مرد (اشاره به پدر خودش) می‌خواهد تمام اموال مرا بگیرد! خلیفه، خطاب به آن مرد گفت: همانا برای تو از اموال او مقداری است که تو را کفایت کند. همچنین پرسیدند آیا پیامبر(ص) نفرمود: "أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ" خلیفه گفت: به آنچه خداوند برای تو رضایت داده، راضی باش. و از منذر بن زیاد نقل شده است که منظور از این مال، همان مقدار نفقه واجب می‌باشد».[6]
[1]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 96، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 136، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق
[2]. شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد، مسند احمد، تحقیق: الأرنؤوط، شعیب، مرشد، عادل و دیگران، اشراف: ترکی، عبد الله بن عبد المحسن، ج 11، ص 503، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق؛ قرشی شافعی، أبو عبد الله محمد بن إدریس، مسند الإمام الشافعی، ج 3، ص 83، کویت، شرکة غراس للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1425ق.
[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 177، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ شیخ صدوق، معانی الاخبار، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 155، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق.
[4]. الکافی، ج 5، ص 135؛ قطب الدین راوندی، سعید بن عبداللّٰه، فقه القرآن، محقق، مصحح، حسینی، سید احمد، ج 2، ص 31، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1405ق.
[5]. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 6، ص 345، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[6]. أبو بکر بیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی، أبو بکر البیهقی، المحقق محمد عبد القادر عطا، ج 7، ص 789، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الثالثة، 1424 هـ.
نظرات
